2. Landelijk gebied | Zomernota 2024

Algemeen

Hoofddoel:	De provincie werkt aan het behouden en versterken van natuur en landschap (biodiversiteit), stimuleert duurzame en economisch rendabele landbouw en zet zich in voor een vitaal en (be)leefbaar landelijk gebied. Het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) heeft een grote impact op de transitie van het landelijk gebied van de provincie Utrecht en heeft invloed op meerdere onderdelen van het begrotingsprogramma Landelijk Gebied en andere begrotingsprogramma's. Uitvoering Utrechts Programma Landelijk Gebied (UPLG) Het Rijk heeft in de zomer van 2022 de startnotitie NPLG gepubliceerd. Samen met aanvullende brieven geeft het Rijk inzicht in de opgaven voor het landelijk gebied. De provincie Utrecht werkt deze uit en heeft in de eerste helft van 2023 een startnotitie, koersdocument en een UPLG 1.0 opgesteld die begin juli aan het rijk is gestuurd. Het UPLG is de Utrechtse uitwerking van de startnotitie NPLG en aanvullende brieven. Het betreft een eerste concept dat in overleg met het Rijk en de gebiedspartijen aangescherpt zal worden tot een versie die naar verwachting begin 2024 door GS en PS kan worden vastgesteld. Het UPLG 1.0 geeft aan wat de verschillende opgaven zijn en hoe deze gebiedsgericht nader ingevuld kunnen worden. Het is aan de deelgebieden om het hoe en waar nader in te vullen om de provinciale opgaven integraal te kunnen realiseren. Het UPLG 1.0 doet voor een bedrag van ca. 3,8 miljard aanspraak op de transitiegelden met daarbij een ruime marge vanwege de vele onzekerheden die met het programma samenhangen. Vanaf 2024 zal op basis van gebiedsagenda’s de uitvoering van het UPLG starten wat naar verwachting meerdere jaren in beslag gaat nemen. Samenwerking met gebiedspartijen is daarin cruciaal, zeker wat betreft de agrarische sector. Helaas is het Landbouwakkoord gesneuveld en het kabinet gevallen waardoor de invoering van eerder aangekondigde generieke maatregelen gericht op de transitie van het landelijk gebied vertraagd dreigt te worden. De provincie onderzoekt op welke manier zij door eigen beleid de transitie vorm kan geven, waarbij het hebben van een grondbank waarschijnlijk een belangrijke succesfactor zal zijn. De provincie werkt tevens aan het vlottrekken van de vergunningverlening en in samenwerking met het Rijk aan het legaliseren van de PAS melders. Het Rijk heeft hierin de primaire verantwoordelijkheid. Op basis van de natuurdoelanalyses zal ingezet worden op natuurherstel om op termijn de gunstige staat van instandhouding te kunnen bereiken. De uitvoeringsorganisatie landelijk gebied wordt in 2024 verder opgezet en geïmplementeerd. In deze organisatie zullen de verschillende provinciale opgaven uit het landelijk gebied worden vertaald naar uitvoering. Er is een nauwe samenhang tussen het UPLG en het in november 2023 bij het Rijk ingediende ruimtelijke voorstel (zie 1.1.4). Het ruimtelijk voorstel biedt zicht op wat in het provinciale grondgebied ruimtelijk mogelijk en realiseerbaar is als de nationale met decentrale opgaven worden gecombineerd. Het UPLG is onderdeel van het ruimtelijk voorstel.

Hoofddoel:

De provincie werkt aan het behouden en versterken van natuur en landschap (biodiversiteit), stimuleert duurzame en economisch rendabele landbouw en zet zich in voor een vitaal en (be)leefbaar landelijk gebied.
Het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) heeft een grote impact op de transitie van het landelijk gebied van de provincie Utrecht en heeft invloed op meerdere onderdelen van het begrotingsprogramma Landelijk Gebied en andere begrotingsprogramma's.

Uitvoering Utrechts Programma Landelijk Gebied (UPLG)
Het Rijk heeft in de zomer van 2022 de startnotitie NPLG gepubliceerd. Samen met aanvullende brieven geeft het Rijk inzicht in de opgaven voor het landelijk gebied. De provincie Utrecht werkt deze uit en heeft in de eerste helft van 2023 een startnotitie, koersdocument en een UPLG 1.0 opgesteld die begin juli aan het rijk is gestuurd. Het UPLG is de Utrechtse uitwerking van de startnotitie NPLG en aanvullende brieven. Het betreft een eerste concept dat in overleg met het Rijk en de gebiedspartijen aangescherpt zal worden tot een versie die naar verwachting begin 2024 door GS en PS kan worden vastgesteld.
Het UPLG 1.0 geeft aan wat de verschillende opgaven zijn en hoe deze gebiedsgericht nader ingevuld kunnen worden. Het is aan de deelgebieden om het hoe en waar nader in te vullen om de provinciale opgaven integraal te kunnen realiseren. Het UPLG 1.0 doet voor een bedrag van ca. 3,8 miljard aanspraak op de transitiegelden met daarbij een ruime marge vanwege de vele onzekerheden die met het programma samenhangen.
Vanaf 2024 zal op basis van gebiedsagenda’s de uitvoering van het UPLG starten wat naar verwachting meerdere jaren in beslag gaat nemen. Samenwerking met gebiedspartijen is daarin cruciaal, zeker wat betreft de agrarische sector. Helaas is het Landbouwakkoord gesneuveld en het kabinet gevallen waardoor de invoering van eerder aangekondigde generieke maatregelen gericht op de transitie van het landelijk gebied vertraagd dreigt te worden. De provincie onderzoekt op welke manier zij door eigen beleid de transitie vorm kan geven, waarbij het hebben van een grondbank waarschijnlijk een belangrijke succesfactor zal zijn. De provincie werkt tevens aan het vlottrekken van de vergunningverlening en in samenwerking met het Rijk aan het legaliseren van de PAS melders. Het Rijk heeft hierin de primaire verantwoordelijkheid. Op basis van de natuurdoelanalyses zal ingezet worden op natuurherstel om op termijn de gunstige staat van instandhouding te kunnen bereiken. De uitvoeringsorganisatie landelijk gebied wordt in 2024 verder opgezet en geïmplementeerd. In deze organisatie zullen de verschillende provinciale opgaven uit het landelijk gebied worden vertaald naar uitvoering.

Er is een nauwe samenhang tussen het UPLG en het in november 2023 bij het Rijk ingediende ruimtelijke voorstel (zie 1.1.4). Het ruimtelijk voorstel biedt zicht op wat in het provinciale grondgebied ruimtelijk mogelijk en realiseerbaar is als de nationale met decentrale opgaven worden gecombineerd. Het UPLG is onderdeel van het ruimtelijk voorstel.

Beleidsmatig beeld

Het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) is gericht op een toekomstbestendige ontwikkeling van het landelijk gebied. Het Utrechts Programma Landelijk Gebied (UPLG) is de provinciale uitwerking van het NPLG. Het concept UPLG is begin juli 2023 bij het Rijk aangeleverd, aangevuld met 6 maatregelpakketten. Het Rijk heeft in oktober 2023 een eerste beoordeling van het UPLG gegeven. Ook de maatregelpakketten zijn inmiddels beoordeeld. De provincie zal - als de beschikking conform de beoordeelde maatregelpakketten wordt afgegeven - voor uitvoering hiervan in 2025 en 2026 in verschillende tranches op (datum/maand) € 249 miljoen euro ontvangen.
Inmiddels heeft de landelijke nieuwe coalitie een Hoofdlijnenakkoord gepresenteerd. Dit akkoord vergt nog een nadere uitwerking, maar uit het akkoord wordt al wel duidelijk dat onderdelen zullen gaan veranderen. Het transitiefonds, dat een belangrijke financiële basis is onder het NPLG is geschrapt. Daarvoor in de plaats zijn op onderdelen langjarig structurele financiële middelen gekomen. Nadat een nadere uitwerking van het Hoofdlijnenakkoord is gemaakt wordt pas echt duidelijk wat de gevolgen van het Hoofdlijnenakkoord zijn voor ons UPLG.
Tot die tijd gaan we door met het opstellen van het definitieve UPLG en de voorbereiding van de planMER die voor het omgevingswetsprogramma UPLG moet worden uitgevoerd. We werken door aan de gebiedsgerichte aanpak, het opstellen van gebiedsprogramma’s en organiseren de uitvoering van de maatregelpakketten nu hiervoor definitief middelen beschikbaar zijn gesteld. Ook richten we onze financiële administratie in om de middelen voor uitvoering van de maatregelpakketten op een goede manier te kunnen verantwoorden. We doen dit alles in de wetenschap dat de uitwerking van het Hoofdlijnenakkoord nog tot aanpassingen in het UPLG en financieringsstromen kan leiden. We werken daarom adaptief, starten op die plekken en met die projecten waar draagvlak voor uitvoering is en voeren alleen no-regret maatregelen uit.
Het blijft voor de provincie lastig gronden voor realisatie van Natura 2000, NNN en de Groene contour te verwerven of functieverandering te bewerkstelligen. Ook strategische aankoop van gronden voor realisatie van de gebiedsgerichte aanpak verloopt moeizaam. Het opstellen van een grondstrategieplan voor realisatie van de UPLG opgaven loopt achter op schema.
De inrichting van gronden loopt achter op de planning. Het gaat hierbij zowel om inrichting van nieuwe NNN, de inrichting van verbindingszones als ook (her)inrichtingswerkzaamheden in N2000 gebieden. Er zijn meerdere redenen voor de vertraging in de inrichting. Verkrijgen van draagvlak voor de inrichting, het natte voorjaar en capaciteitsgebrek bij de terrein beherende organisaties zijn enkele redenen.
De afhandeling van gewasschade die beschermde soorten hebben veroorzaakt kost is 2024 meer dan voorzien. Het budget voor afhandeling van deze aanvragen is daarom verhoogd. Ook is recent nog de eindafrekening voor afhandeling van gewasschade in 2023 binnengekomen. In de huidige begroting is geen rekening gehouden met deze eindafrekening. In de Slotwijziging 2024 nemen we een voorstel ter dekking van deze kosten op.

Voortgang in een oogopslag

Beleidsdoel - meerjarendoel		Activiteit	Planning	Budget
2.1	Het natuurnetwerk (NNN) is robuust (ontwikkeld).
2.1.1	Het Natuurnetwerk Nederland (NNN) is verder gerealiseerd (groter van oppervlakte).
2.1.1
2.1.2	De Groene Contour is verder gerealiseerd.
2.1.3	Natuurgebieden zijn beter met elkaar verbonden.
2.1.4	Het areaal bos is vergroot en de kwaliteit van bestaand bos is verbeterd.
2.1.4
2.2	De kwaliteit van de natuur is goed/divers en veerkrachtig.
2.2.1	Het beheer van bestaande bos-, natuur- en agrarische gebieden is effectiever en efficiënter.
2.2.1
2.2.2	De biodiversiteit in stad en platteland is verbeterd.
2.2.3	De balans tussen ingrepen/faunabeheer en instandhoudingsdoelen bewaken en verbeteren.
2.2.3
2.3	De verbinding tussen natuur, mensen en maatschappij is sterk.
2.3.1	De betrokkenheid van inwoners bij natuur is groter en de samenwerking tussen bij natuur betrokken partijen is beter.
2.3.1
2.4	Duurzaamheid is een substantieel onderdeel van de Utrechtse landbouw.
2.4
2.4.1	De landbouw is meer circulair, natuurinclusief, klimaatneutraal en economisch rendabel.
2.4.1
2.4.2	Utrechtse voedselproducenten produceren meer voor de regionale markt en Utrechtse inwoners kunnen gemakkelijker kiezen voor gezond en duurzaam voedsel.
2.4.2
2.4.3	Het ongewenst gebruik van vrijkomende agrarische bebouwing (VAB) is door sloop of hergebruik teruggedrongen.
2.4.3
2.5	De leefbaarheid van het landelijk gebied is door lokale initiatieven versterkt.
2.5
2.5.1	De leefbaarheid van het landelijk gebied en de kleine kernen is beter.

Overzicht van baten en lasten

Beleidsdoel	Begroting voor de zomernota	Begroting voor de zomernota	Begroting voor de zomernota	Bijstellingen zomernota	Bijstellingen zomernota	Bijgestelde begroting	Bijgestelde begroting	Bijgestelde begroting	Realisatie t/m 30 april	Realisatie t/m 30 april	Realisatie t/m 30 april
	Baten	Lasten	Saldo	Baten	Lasten	Baten	Lasten	Saldo	Baten	Lasten	Saldo
2-1 Natuurnetwerk robuust (ontwikkeld)	1.500	-22.407	-20.907	300	2.411	1.800	-19.996	-18.196		-4.174	-4.174
2-2 Kwaliteit van natuur is goed/divers	2.371	-43.574	-41.203	4.467	-7.452	6.838	-51.026	-44.188	3	-24.345	-24.342
2-3 Verbinding natuur, mensen, maatsch.		-3.903	-3.903		-176		-4.079	-4.079		-2.093	-2.093
2-4 Duurzaamheid substantieel onderdeel	285	-7.672	-7.387		-1.500	285	-9.172	-8.887		-575	-575
2-5 Leefbaarheid van landelijk gebied		-383	-383				-383	-383		-210	-210
Totaal voor bestemming	4.156	-77.939	-73.783	4.767	-6.716	8.923	-84.656	-75.733	3	-31.397	-31.394
Reserves	Onttrekking	Toevoeging	Saldo	Onttrekking	Toevoeging	Onttrekking	Toevoeging	Saldo	Onttrekking	Toevoeging	Saldo
Totaal mutaties reserves	17.792	-4.994	12.798	3.186	-1.706	20.978	-6.700	14.278
Totaal na bestemming	21.948	-82.933	-60.985	7.953	-8.422	29.901	-91.356	-61.455	3	-31.397	-31.394

Financieel MJO op beleidsdoel

Beleidsdoel (bedragen x € 1.000)	Bijgestelde begroting 2024	Realisatie 30 april	Ruimte 2024	Begroting 2025	Begroting 2026	Begroting 2027
2-1 Natuurnetwerk robuust (ontwikkeld)	-18.196	-4.174	-14.022	-14.929	-12.871	-12.871
2-2 Kwaliteit van natuur is goed/divers	-44.188	-24.342	-19.846	-37.946	-38.177	-38.605
2-3 Verbinding natuur, mensen, maatsch.	-4.079	-2.093	-1.985	-3.614	-3.606	-3.606
2-4 Duurzaamheid substantieel onderdeel	-8.887	-575	-8.312	-8.051	-6.739	-5.142
2-5 Leefbaarheid van landelijk gebied	-383	-210	-173	-33	-33	-33
Totaal programma voor bestemming	-75.733	-31.394	-44.339	-64.572	-61.425	-60.256
Mutaties reserves	-14.278		-14.278	-16.664	-11.449	-6.026
Totaal programma nabestemming	-61.455	-31.394	-30.061	-52.759	-52.679	-56.994